Meer dan twee eeuwen geschiedenis
Met Kerstmis zingen de inwoners van Bessen dit versje als onderdeel van een grote levende kerststal waarin de geboorte van Jezus wordt uitgebeeld. Dit vers is slechts een klein deel van een kerstlied in dialect dat meer dan twee eeuwen geleden in de Haute Maurienne werd geschreven.
De traditie van kerstliederen gaat terug tot de 16e eeuw, toen de beroemde "mysteries" in Parijs werden verboden. In deze grootschalige toneelstukken, die zich vaak over meerdere dagen afspeelden, werden scènes uit de Bijbel uitgebeeld. Deze mysteries boden een eenvoudige en duidelijke manier om de katholieke religie te onderwijzen. Nadat ze verboden waren, namen de liederen deze functie over. Sommige liederen werden zelfs nagespeeld.
Kerstliederen uit Bessans
Een voorouderlijk en... levend erfgoed!"Kerstliederen in dialect bestaan overal in Occitanie en Rhône-Alpes. Maar Bessans heeft een speciale plaats in de wereld van traditionele liederen. Er zijn veel lokale liederen en we hebben het geluk dat we opnames hebben die bijna een halve eeuw geleden zijn gemaakt door een echtpaar dat op doorreis was in het dorp. We hebben bijvoorbeeld een zeldzaam Savoyaards polyfoon credo," zegt Péroline Barbet, onderzoeker bij het Centre des Musiques Traditionnelles Rhône-Alpes in Villeurbanne.
De rijkdom van het mondelinge erfgoed van Bessans wordt al lang erkend. Aan het einde van de 19e eeuw kwam Julien Tiersot, een gezant van het Ministerie van Openbare Instructie, naar de Savoie om geestelijke en wereldlijke liederen te verzamelen. Zijn bezoek aan Bessans maakte een bijzondere indruk op hem, ook al ondervond hij enkele moeilijkheden voordat hij een concert mocht geven: "Ik herinner me in het bijzonder een groot meisje dat was aangewezen als de mooiste stem van het land, en met wie de onderhandelingen bijzonder moeilijk waren. In werkelijkheid begon ze mijn verzoek af te wijzen met evenveel verontwaardiging alsof ik oneerlijke woorden tegen haar had gesproken! Bovendien had ik pech: op de afgesproken dag werd een zanger die me zijn woord had gegeven door de gendarmes gearresteerd wegens smokkel. Het was een gewone gebeurtenis, maar wel een die, elke keer dat het gebeurt, de bevolking even zorgen baart.
Schatten van volkskunst
Liederen getranscribeerd uit 19e-eeuwse manuscriptenUiteindelijk zongen de inwoners van Bessans voor Julien Tiersot. Het "grote meisje" bracht hem zelfs "kerstliedjes uit Bessans die ze zong met een bugelstem die echo's kon laten weerklinken van Mont Cenis tot de Vanoise".
Bovendien kon de gezant van het ministerie "vier schriften raadplegen, waaronder een verzameling kerstmanuscripten die dateren van 1820 tot 1855 (...) Een tweede, moderner schrift bevat niet minder dan honderdtwee liedteksten".
Deze schriften zijn ware schatten van volkskunst. Deze manuscripten werden tot in de jaren 1970 van generatie op generatie doorgegeven. De pagina's zijn versierd met prachtige kleurenillustraties met afbeeldingen van de Geboorte, kerststallen, de doop van Jezus, etc. Bloemen, gebladerte en vazen versterken de kalligrafie. Deze dorpsverluchtingen tonen de zorg die aan de boekjes werd besteed en benadrukken de artistieke vaardigheden van de inwoners van Bessen.
Het kindje Jezus zou geboren zijn in Bessans...
... of bij l'Esseillon?In het boek "Bessans, ouvrage d'art" beschrijft auteur Suzanne Bourgeois de geschiedenis van enkele van deze manuscripten. Deze schriften dateren uit de 19e eeuw. Ze werden met de hand geschreven en jaar na jaar werden er nieuwe liederen en gezangen aan toegevoegd. De noten en de muziek worden regelmatig aangegeven, maar soms is er alleen de tekst. De melodie waarop deze teksten gezongen moesten worden, werd mondeling doorgegeven.
Toen de liederen niet meer gezongen werden, ging de lucht geleidelijk verloren. Sommige van deze liederen werden misschien door priesters uit Frankrijk of door marskramers meegebracht. Maar sommige werden ter plekke gecomponeerd, zoals de vele verwijzingen naar lokale geografie en tradities bewijzen. In deze lokale liedjes in dialect wordt het kindje Jezus geëerd door de dorpelingen, die hem geschenken brengen die typisch Maurienne zijn: kaas, boter, lam, wild, enz. In feite is het kindje Jezus volgens deze liedjes niet geboren in Bethlehem, zoals het officiële verhaal gaat, maar hier! Ook al verandert de precieze plaats volgens de liedjes: in "la grange du Carrelay" (de Carrelet in Bessans zelf), in de forten van l'Esseillon (tussen Aussois en Avrieux) of iets verder weg, in de buurt van Belley...
Ongeveer vijftig verschillende liedjes
Franse en patoisliedjes voor de hele feestdagenIn haar boek "Bessans chante Noël, chants sacrés, chansons profanes" somt Jeanne Ratel maar liefst 51 verschillende liederen op, 44 in het Frans en 6 in de "Bessaanse taal". De reden dat er zoveel teksten zijn, is dat ze niet allemaal bedoeld zijn om gezongen te worden op 24 en 25 december. In feite beslaan de liederen de hele kerstperiode.
Er zijn liederen voor de verschillende kerstmissen (middernachtmis, ochtendmis en dagmis), dan voor alle religieuze feesten na de geboorte van Jezus: liederen ter ere van de heilige Stefanus, de heilige Johannes de Evangelist, voor de besnijdenis van Christus (op de achtste dag na de geboorte, zoals vereist door de Joodse religie), voor de Drie Wijzen...
Levende crèche
Een echte show voor KerstmisDeze traditionele liederen worden nog steeds gebruikt tijdens de feestdagen. En vooral tijdens de levende kerststal, die elk jaar wordt georganiseerd wanneer de inwoners van Bessen samenkomen om te zingen: "Dzens qu'èthes din vothres misons, attapis quème de marmottes, ne tsauchez pas vothros sapons, prenez selamint vothres socques. Sortez, defau est tzauza ethrandze, o zi varrea los andzes, que baillont a tuit lo bonzom." Een van de vele liedjes die gezongen worden bij de levende kerststal die elk jaar met Kerstmis wordt georganiseerd. Een kerststal met een sneeuwgrot als stalgids en tientallen deelnemers in traditionele Bessaanse kledij. Het is een waar spektakel dat toeschouwers vertelt dat Jezus volgens de plaatselijke traditie hier is geboren.
Cultuur en erfgoed in Bessans
De gehuchten Bessans
